Zondag met RUMAG: Zijn naar het Nederlands vertaalde quotes auteursrechtelijk beschermd?
Afgelopen zondag besteedde het satirische televisieprogramma Zondag met Lubach aandacht aan het businessmodel van het lifestyleplatform RUMAG. Het bedrijf, met eigen YouTube-kanaal en webshop, is vooral bekend om haar opvallende teksten met witte letters op een zwarte achtergrond, waarbij de.spaties.tussen.de.woorden.zijn.vervangen.door.een.punt.
In het item van Lubach wordt uiteengezet dat de hippe citaten van RUMAG (in de meeste gevallen) niet door haarzelf zijn verzonnen, maar vertalingen zijn van (door anderen bedachte) Engelstalige quotes die circuleren op het internet. RUMAG haalt de Nederlandse versie van de quote vervolgens door de herkenbare RUMAG-verf en plaatst deze online. Om een idee te krijgen van de werkwijze van RUMAG, wijs ik op de Twitter-account RU.MAG.NIET.STELEN. waarop fanatiek wordt bijgehouden welke kwinkslagen van RUMAG niet door haar bedacht lijken te zijn.
Waar Lubach (onder meer) over struikelt, is dat RUMAG de overgenomen (vertaalde) teksten ook gebruikt op onder meer kleding, woonartikelen en accessoires en dit vervolgens verkoopt via haar online winkel. Met andere woorden: RUMAG verdient geld aan het werk van een ander.
RUMAG erkent dit zelf ook. In een interview met het Fontys Denk Groter Debat gaat oprichter en eigenaar Thijs van der Heide in op het overnemen van Engelstalige quotes door RUMAG. Naar zijn mening is dit “grijs gebied”. In het statement van RUMAG naar aanleiding van de uitzending van Zondag met Lubach wordt zelfs gesteld dat RUMAG geen journalistieke organisatie is “en speelt volgens de regels van het wereldwijde web. We produceren zelf content én selecteren relevante wereldwijde content voor ons publiek.” Tijdens het Fontys Denk Groter Debat wijst journalist Harry Hol Van der Heide erop dat RUMAG niet opereert in een grijs gebied. Integendeel: de teksten die RUMAG overneemt zijn auteursrechtelijk beschermd en het overnemen daarvan zoals RUMAG doet, niet is toegestaan, aldus Hol. Maar is dit wel het geval?
Voor de beantwoording van deze vraag is van belang om te weten welke wetten en regels überhaupt gelden. RUMAG is gevestigd in Nederland, haar activiteiten (en eventuele inbreukmakende handelingen) vinden plaats in Nederland en zijn ook gericht op de Nederlandse consument. Al die factoren maken dat (in ieder geval gelet op de wetgeving binnen de Europese Unie) het Nederlandse recht van toepassing is, meer specifiek de Nederlandse Auteurswet. De regels van het grijze gebied waarin RUMAG opereert en de regels van het wereldwijde web die door haar worden gevolgd, zijn in deze kwestie niet relevant. Aan de hand van de Auteurswet moet worden beoordeeld of de door RUMAG overgenomen teksten auteursrechtelijk beschermd zijn.
Een tekst komt in aanmerking voor auteursrechtelijke bescherming wanneer het blijk geeft van een zekere mate van creativiteit. Dit betekent dat het niet gekopieerd mag zijn van een tekst die eerder is geschreven. Daarnaast moet het ook het resultaat zijn van een voortbrengsel van de menselijke geest, oftewel: creatieve keuzes. Is een tekst zo banaal of triviaal dat geen creatieve arbeid valt aan te wijzen, dan komt het niet voor auteursrechtelijk bescherming in aanmerking.
In het algemeen ligt de drempel voor het verkrijgen van auteursrechtelijke bescherming vrij laag. In het geval van een langer stuk tekst, zoals een boek, artikel of blog, zal dan ook (in principe) snel worden aangenomen dat sprake is van een auteursrechtelijk beschermd werk. In een verhaal kan namelijk veel creativiteit worden gestopt, zonder dat het stuk lijkt op dat van een ander.
Dit kan lastiger zijn wanneer het gaat om een korter stuk tekst, zoals bijvoorbeeld een anekdote in een Tweet of een Facebookbericht. Het hoogste juridische orgaan binnen de Europese Unie (het Hof van Justitie) heeft geoordeeld dat de keuze, de schikking en de combinatie van woorden op een oorspronkelijke wijze ervoor kunnen zorgen dat een stuk tekst auteursrechtelijk beschermd kan zijn. Dit kan ertoe leiden dat afzonderlijke zinnen, of zelfs zinsneden van teksten, een zekere mate van creativiteit kunnen bevatten en dus in aanmerking komen voor auteursrechtelijk bescherming (zie ro. 45-48).
Toch ligt de drempel voor het verkrijgen van auteursrechtelijke bescherming hoger bij een enkele zin. Zo heeft het Gerechtshof Den Haag geoordeeld dat de zin “Zo. Nu eerst een Bavaria” geen keuze, schikking of combinatie van woorden op een oorspronkelijke wijze is en om die reden geen auteursrechtelijk beschermde tekst is. Voor een kort stukje tekst dat bestaat uit meerdere zinnen (zoals de teksten van RUMAG) zal de drempel mogelijk hoger liggen dan in het geval van een langere tekst, en lager dan in het geval van een enkele zin.
Als een stuk tekst wél auteursrechtelijk wordt beschermd dan wordt het (juridisch) aangeduid als een “werk”. De bedenker van het werk (“de maker”) heeft dan (in principe) het recht om iedereen die daartoe geen toestemming heeft gekregen, te verbieden haar werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Onder meer voor het vertalen van een werk, is toestemming van de maker nodig.
En zo komen we weer terug bij de teksten ‘van’ RUMAG: korte teksten die worden vertaald naar het Nederlands. De vraag is of de Engelstalige citaten voldoende creativiteit bevatten om te kunnen worden aangemerkt als een auteursrechtelijk beschermd werk. Het is uiteraard aan de rechter om hier uiteindelijk een oordeel over te geven, maar het is zeer aannemelijk dat in ieder geval een deel van deze teksten kan worden aangemerkt als werk, gelet op de drempel die geldt voor het verkrijgen van auteursrechtelijke bescherming. Aangezien RUMAG de teksten vaak een-op-een heeft overgenomen (ze heeft de teksten slechts vertaald waarvoor, zoals gezegd, toestemming voor nodig is), is er in deze gevallen wel degelijk sprake van auteursrechtinbreuk.
Er bestaan overigens uitzonderingen op de regel dat het openbaarmaken of verveelvoudigen van een werk met zich meebrengt dat er daadwerkelijk sprake is van auteursrechtinbreuk. Omwille van de omvang van dit stuk wordt hier in deze blog niet uitgebreid op ingegaan, maar wordt hier kort volstaan met de opmerking dat waarschijnlijk geen van deze uitzondering soelaas zal bieden aan RUMAG.
Het geluk – of, zoals Hol dat heeft verwoord, “de Trumpiaanse schaamteloosheid” - van RUMAG heeft er tot nu toe geleid dat zij de afgelopen vijf jaar ongehinderd haar gang heeft kunnen gaan. Immers, de makers van de werken weten hoogstwaarschijnlijk niets van de inbreukmakende praktijken die zich afspelen in ons kikkerlandje. Veel makers weten waarschijnlijk niet eens dát ze maker zijn en dat ze zich kunnen beroepen op intellectuele eigendomsrechten. En al zouden ze zich daarvan wel bewust zijn, ga er maar aan staan: procederen over de vraag of jouw Tweet van 280 tekens wordt beschermd door het auteursrecht, met alle risico’s en drempels die het procederen met zich meebrengt. Dit geldt des te meer indien een maker niet in Nederland woont, hetgeen voor meeste auteurs van de door RUMAG overgenomen werken het geval zal zijn. Als gevolg daarvan is de ‘pakkans’ voor RUMAG laag. Dit neemt uiteraard niet weg dat sprake is van auteursrechtinbreuk.
RUMAG maakt zich (in ieder geval tot voor kort) geen zorgen over eventuele procedures en heeft haar standpunt ten aanzien van haar verdienmodel al helder gemaakt: Tijdens het eerdergenoemde interview van RUMAG bij Fontys Denk Groter Debat merkt journalist Hol op dat RUMAG het blijkbaar oké vindt om geld te verdienen aan de creativiteit van een ander. Hierop antwoord Van der Heide stellig en duidelijk: “absoluut”.