Fair use in het Nederlands auteursrecht?

Nicki Minaj heeft in 2018 een sample van een nummer van Tracy Chapman voor haar eigen compositie gebruikt. Chapman gaf geen toestemming voor het gebruik van de sample, waarna Nicki Minaj heeft besloten het nummer niet uit te brengen. Het nummer lekte vervolgens toch uit en Chapman daagde Minaj voor de rechter wegens een schending van het auteursrecht. Onlangs heeft de Amerikaanse rechter Nicki Minaj in het gelijk gesteld, vanwege een geslaagd beroep op “fair use”. De creativiteit zou volgens de rechter in gevaar komen wanneer het gebruik van een klein muziekfragment verboden zou worden. Zou de rechter in Nederland tot dezelfde conclusie zijn gekomen?

Fair use is een begrip uit het Amerikaanse auteursrecht dat een uitweg biedt om bepaalde werken die auteursrechtelijke bescherming genieten toch kosteloos te kunnen gebruiken. De rechtbank toetst in een dergelijke kwestie op vier onderling samenhangende factoren:

1)      Het doel en de aard van het gebruik, inclusief de vraag of een dergelijk gebruik van commerciële aard of non-profit is;

2)      De aard van het auteursrechtelijk beschermde werk;

3)      De hoeveelheid en de omvang van het gedeelte dat wordt gebruikt in relatie tot het auteursrechtelijke beschermde werk als geheel en in verhouding tot het doel van het nieuwe werk of gebruik ervan;

4)      Het effect van het gebruik op de potentiële markt voor de waarde van het auteursrechtelijk beschermde werk.

Een analyse van deze factoren is in de praktijk bijzonder lastig, aangezien alle punten even zwaar wegen volgens Amerikaanse rechters.

In Nederland kennen wij het begrip “fair use” niet. Volgens het Europese auteursrecht is het alleen toegestaan om beperkte en specifieke uitzonderingen in de auteurswet op te nemen. Als Nicki Minaj dus het werk van Chapman in Nederland zou willen gebruiken, zou zij op zoek moeten gaan naar een specifieke, wettelijke uitzondering. De bekendste voorbeelden hiervan zijn het citaatrecht, het recht op parodie en de persexceptie. Hoe zit dat dan met muziekstukken?

In 2019 is er een arrest gewezen door het Hof van Justitie in een langlopende rechtzaak tussen Kraftwerk en Pelham. In deze zaak gebruikte Pelham een sample van ongeveer twee seconden uit een nummer van Kraftwerk. Het Hof oordeelde in de zaak dat er voor het gebruik van fragmenten die auteursrechtelijk beschermd zijn, ongeacht hoe kort of lang zij zijn, in beginsel toestemming nodig is. De enige manier om de auteursrechtelijke bescherming te ontwijken is door de sample dusdanig te bewerken, dat er sprake is van een “nieuwe eigen intellectuele schepping van de auteur die de uitdrukking vorm van diens persoonlijkheid vormt” en er derhalve een nieuw auteursrecht ontstaat. Wellicht dat Nicki Minaj in Nederland niet beschermd zou worden voor het uitlekken van haar muziekstuk!